Codziennie w Polsce dochodzi do setek aktów przemocy domowej. Często w milczeniu, za zamkniętymi drzwiami. Świadkowie nierzadko nie wiedzą, co zrobić w takiej sytuacji. Obawiają się konsekwencji, bagatelizują objawy, myślą, że to „sprawa prywatna”. W tym artykule znajdziesz konkretne kroki, przykłady interwencji, wskazówki prawne i psychologiczne.
Dlaczego reakcja świadka jest tak ważna?
Świadkowie przemocy domowej często stają przed dylematem: „Czy powinienem się wtrącać?”, „A co, jeśli przesadzę?”, „Czy to naprawdę moja sprawa?”. To naturalne pytania – strach, niepewność i wątpliwości są zrozumiałe. Ale brak reakcji to ciche przyzwolenie. Przemoc karmi się ciszą.
Ofiary przemocy domowej nierzadko nie mają siły ani możliwości, by same szukać pomocy. Są zastraszane, izolowane, przekonane, że nikt im nie uwierzy. Właśnie dlatego Twoja reakcja może być pierwszym i jedynym sygnałem, że ktoś zauważa ich sytuację.
Pomagając jako świadek, nie musisz od razu konfrontować się ze sprawcą. Wystarczy, że nie przejdziesz obojętnie. Wystarczy, że zadzwonisz, zapytasz, zareagujesz. To może być początek końca przemocy.
Jak rozpoznać przemoc domową?
Poniżej znajdziesz najczęstsze objawy, które mogą świadczyć o tym, że ktoś doświadcza przemocy:
- zmiana zachowania ofiary
- wycofanie się z kontaktów towarzyskich, nagła izolacja
- częste odwoływanie spotkań „w ostatniej chwili”
- napięcie, lęk, niepokój w obecności partnera
- mówienie z niepewnością, sprawdzanie reakcji partnera przed wypowiedzią
- niskie poczucie własnej wartości, usprawiedliwianie sprawcy
Fizyczne objawy
- siniaki, zadrapania, złamania tłumaczone „wypadkami”
- noszenie ubrań zakrywających ciało (nawet w upały)
- częste wizyty u lekarzy bez jasnej diagnozy
- problemy ze snem, bóle głowy, dolegliwości psychosomatyczne
Ograniczanie kontaktów i kontrola
- partner/partnerka odbiera telefony, przerywa rozmowy
- osoba nie ma dostępu do własnych pieniędzy lub dokumentów
- boi się podejmować decyzje samodzielnie
- kontrola nad tym, z kim i gdzie przebywa
Przemoc psychiczna i emocjonalna
- ciągła krytyka, ośmieszanie, wyzwiska
- wmawianie winy („przesadzasz”, „to przez ciebie”)
- zastraszanie, groźby
Przemoc ekonomiczna
- brak dostępu do pieniędzy lub przymus oddawania całej wypłaty
- zakaz podejmowania pracy lub edukacji
- zaciąganie kredytów na nazwisko ofiary bez jej zgody
Co z dziećmi?
- dzieci są przestraszone, wycofane lub agresywne
- mają problemy w szkole, nie chcą wracać do domu
- rysują sceny przemocy, opowiadają o „tajemnicach” w domu
- na ich ciele widać urazy bez logicznego wytłumaczenia
Zapewnij bezpieczeństwo – reaguj w sytuacji zagrożenia
Jeśli jesteś świadkiem bezpośredniego aktu przemocy – np. słyszysz krzyki, płacz, uderzenia albo widzisz, że ktoś jest bity, popychany, szarpany – działaj natychmiast. Nie ignoruj takich sytuacji.
Zadzwoń na 112 (lub 997 – Policja)
Podaj dokładny adres, opisz sytuację. Powiedz, co widzisz lub słyszysz. Nie musisz znać ofiary ani być pewien wszystkich szczegółów, wystarczy podejrzenie, by służby podjęły interwencję.
Policja ma obowiązek przyjechać, odseparować sprawcę, zabezpieczyć dowody, udzielić pomocy ofierze. Od 2020 roku funkcjonariusze mogą na miejscu wydać nakaz opuszczenia mieszkania przez sprawcę oraz zakaz zbliżania się do ofiary. To działa natychmiast, nie trzeba czekać na decyzję sądu.
A jeśli chcesz zareagować sam?
Jeśli ocenisz, że nie grozi Ci niebezpieczeństwo, możesz:
- zapukać do drzwi, zapytać głośno: „Czy wszystko w porządku?”
- zadzwonić do mieszkania, dając znać, że ktoś słyszy, co się dzieje
- jeśli jesteś w miejscu publicznym (np. widzisz przemoc wobec dziecka na ulicy),podejdź i stanowczo nazwij sytuację: „To przemoc. Przestań.”
Pamiętaj: nie narażaj siebie. Jeśli sprawca jest agresywny, ma broń albo zachowuje się nieprzewidywalnie. Nie wchodź w konfrontację. Zadzwoń po pomoc, a potem pozostań w kontakcie ze służbami, aby przekazać ewentualne informacje.
Zadbaj o ofiarę – wsparcie psychologiczne i rozmowa
Po opanowaniu bezpośredniego zagrożenia, albo jeśli o przemocy dowiedziałeś się dopiero po czasie, ogromne znaczenie ma Twoje wsparcie emocjonalne. Osoba doświadczająca przemocy często czuje się bezradna, zawstydzona, zastraszona. Właśnie wtedy może potrzebować czyjejś obecności bardziej niż kiedykolwiek wcześniej.
Porozmawiaj z empatią i zrozumieniem
- Nie oceniaj. Nie naciskaj. Powiedz, że zauważyłeś coś niepokojącego np. „Widziałem, jak Twój partner na Ciebie krzyczał. Martwię się.” I nazwij to, co się dzieje: to przemoc.
- Daj jasny komunikat: to, co ją/jego spotyka, nie jest jej/jego winą. Sprawca ponosi odpowiedzialność. Zapytaj, czy i jak możesz pomóc. Uszanuj tempo ofiary, czasem potrzeba wielu rozmów, zanim zdecyduje się na działanie.
Uwierz i zapewnij, że nie jest sama
Słowa: „Wierzę Ci. Jesteś dzielna/dzielny. To, co się dzieje, nie powinno mieć miejsca” – mogą być dla niej/dla niego ważne. Wielu sprawców powtarza swoim ofiarom, że „nikt im nie uwierzy”. Przełam tę narrację.
Zadbaj o dyskrecję i bezpieczeństwa
Zapewnij ofiarę, że jej wyznanie pozostanie między wami, chyba że wspólnie zdecydujecie inaczej. Jeśli to możliwe, zaproponuj kontakt awaryjny, miejsce schronienia, pomoc w znalezieniu profesjonalnego wsparcia.
Nie usprawiedliwiaj sprawcy
Zdania typu: „On miał trudne dzieciństwo”, „Każdemu czasem puszczają nerwy” – mogą zniszczyć zaufanie i zamknąć ofiarę w ciszy. Bądź jasny: przemoc nigdy nie jest wytłumaczeniem.
Zgłoś przemoc odpowiednim instytucjom
Masz wątpliwości, czy zgłosić przemoc? Zastanawiasz się, czy „to wystarczy”? Wiedz, że każde zgłoszenie może rozpocząć proces ochrony, nawet anonimowe. A przemoc domowa to przestępstwo ścigane z urzędu.
Policja – numer alarmowy 112 lub 997
Gdy jesteś świadkiem przemocy lub masz uzasadnione podejrzenie, możesz zgłosić sprawę na komisariacie lub telefonicznie. Nie musisz mieć dowodów. Wystarczy opis sytuacji, kto, kiedy, gdzie, co się dzieje.
Policja może od razu podjąć interwencję, odseparować sprawcę, zabezpieczyć dowody, udzielić pomocy medycznej. Może też na miejscu wydać nakaz opuszczenia mieszkania i zakaz zbliżania się do ofiary, który działa natychmiast.
Procedura Niebieskiej Karty
Zgłoszenie do policji, MOPS-u, szkoły lub placówki zdrowia może uruchomić tę procedurę. W jej ramach interdyscyplinarny zespół (m.in. psycholog, policjant, pracownik socjalny) monitoruje sytuację i ustala plan pomocy.
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej
Jeśli boisz się iść na policję, zgłoś się do MOPS (np. w Łodzi: ul. Żeromskiego 36). Pracownicy mogą odwiedzić rodzinę, przeprowadzić wywiad i rozpocząć działania pomocowe.
Jak zgłosić anonimowo przestępstwo na policję?
Masz możliwość zgłoszenia podejrzenia przemocy bez ujawniania swojej tożsamości. Takie działania są traktowane poważnie, choć mogą opóźnić interwencję – policja często potrzebuje dodatkowej weryfikacji, gdy nie zna źródła informacji.
Jak to zrobić?
- Telefonicznie – możesz zadzwonić pod numer 112 (lub lokalny numer komendy) i przedstawić, co się dzieje, bez podawania danych osobowych.
- Przez internet – wiele komisariatów umożliwia anonimowe zgłaszanie przez formularze online lub narzędzia takie jak Krajowa Mapa Zagrożeń Bezpieczeństwa.
- Pisemnie (mailem, pocztą, faksem) – jeśli wolisz, możesz wysłać zawiadomienie bez podpisu i bez danych kontaktowych.
Pamiętaj, że każde zgłoszenie, nawet anonimowe, ma wartość. Policja jest zobowiązana je sprawdzić i podjąć działania. Interwencja może uratować życie ofiary przemocy.
Czego miej świadomość?
Anonim może ograniczyć skuteczność działań. Policja nie ma możliwości kontaktu, co może spowolnić postępowanie. Miej też na uwadze, żenawet anonimowe zgłoszenie może skutecznie zainicjować dochodzenie
W ten sposób możesz ocalić komuś życie
Sfinansowano ze środków Pierwszego otwartego konkurs ofert na wsparcie realizacji zadania publicznego Województwa Łódzkiego z zakresu pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób – przeciwdziałania przemocy domowej w 2025 roku ogłoszonym przez: Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego – Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi. Całkowita kwota dofinansowania: 8 463,00 zł, Wnioskowana kwota dofinansowania 6 770,00 zł
